Β΄ ΕΝΟΤΗΤΑ
Το φυσικό περιβάλλον
2ο ΜΕΡΟΣ
Κεφάλαια 12 - 17
Στην ενότητα αυτή θα μάθετε για:
|
Κεφάλαιο 12ο
Το ανάγλυφο της Γης
Η Γη «γεννήθηκε» πριν από περίπου 4,6 δισεκατομμύρια χρόνια. Από τότε η επιφάνειά της διαρκώς μεταβάλλεται. Αιτίες της μεταβολής είναι οι εξής: α) δυνάμεις που προέρχονται από το εσωτερικό της (ενδογενείς δυνάμεις) και εκδηλώνονται ως σεισμοί και ηφαίστεια, β) δυνάμεις που δρουν στην επιφάνειά της (εξωγενείς δυνάμεις) και οφείλονται στον άνεμο, στο νερό, στη διαφορά θερμοκρασίας και στις ανθρώπινες παρεμβάσεις.
Συζητήστε και καταγράψτε ανθρώπινες δραστηριότητες, οι οποίες κατά τη γνώμη σας αλλοιώνουν το ανάγλυφο της Γης.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
- διάνοιξη δρόμων,
- κατασκευή λιμανιών,
- καταστροφή δασών,
- ορυχεία,
- κτίσιμο οικοδομών
Η σημερινή μορφή της Γης, αποτέλεσμα της δράσης αυτών των δυνάμεων, παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία γεωμορφολογικών στοιχείων, δηλαδή: οροσειρών, πεδιάδων, λιμνών, ποταμών, νησιών, χερσονήσων, θαλάσσιων λεκανών, τάφρων κτλ. Τα γεωμορφολογικά αυτά στοιχεία διαμορφώνουν το σημερινό ανάγλυφο της Γης, που διακρίνεται σε ηπειρωτικό και υποθαλάσσιο.
Εικόνα 12.1: Κατακόρυφος διαμελισμός
|
Εικόνα 12.2: Οριζόντιος διαμελισμός
|
Ηπειρωτικό ανάγλυφο: Απαρτίζεται από μία μεγάλη ποικιλία γεωμορφολογικών στοιχείων, τα οποία αποτελούν δύο μεγάλες ομάδες, τον κατακόρυφο και τον οριζόντιο διαμελισμό. Κατακόρυφο διαμελισμό ονομάζουμε τη μορφολογία μιας περιοχής και συγκεκριμένα τις διαφορές που παρατηρούνται στο υψόμετρο, δηλαδή οροσειρές, οροπέδια, πεδιάδες, κοιλάδες κτλ. Οριζόντιο διαμελισμό ονομάζουμε τη μορφολογία των ακτών και συγκεκριμένα τις διαφορές που έχουν ως προς το μήκος και το σχήμα, δηλαδή κόλπους, ακρωτήρια, χερσονήσους, νησιά κτλ.
|
|
Yποθαλάσσιο ανάγλυφο: Ο άνθρωπος με τη βοήθεια των δορυφόρων χαρτογράφησε το βυθό όλων των θαλασσών. Το θέαμα είναι μαγευτικό! Το υποθαλάσσιο ανάγλυφο αποτελείται από υποθαλάσσιες οροσειρές, βαθιές τάφρους, απότομα βυθίσματα και τεράστιες λεκάνες. Πρόκειται για μια πολυμορφία ελκυστική για κάθε ερευνητή.
Βρες το βαθύτερο και το υψηλότερο σημείο του πλανήτη μας. Σε ποιο ανάγλυφο βρίσκεται το καθένα; Εντόπισέ τα στον γεωμορφολογικό χάρτη της τάξης σου.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Βαθύτερο σημείο: Τάφρος των Μαριανών, Ειρηνικός, 10.971 μ.
Υψηλότερο σημείο: Έβερεστ, Ιμαλάια, Ασία (μεταξύ Νεπάλ & Θιβέτ), 8.848 μ.
Υψηλότερο σημείο: Έβερεστ, Ιμαλάια, Ασία (μεταξύ Νεπάλ & Θιβέτ), 8.848 μ.
Η κορυφή του όρους Έβερεστ, διακρίνεται στο βάθος.
|
Τάφρος των Μαριανών.
|
Με τη χρήση του γεωμορφολογικού χάρτη βρείτε τα κύρια στοιχεία του κατακόρυφου και του οριζόντιου διαμελισμού της Πελοποννήσου.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
Ανάγλυφο της Γης: η μορφή της Γης με τις οροσειρές, τις πεδιάδες, τους ποταμούς, τις ακτές, τα νησιά κτλ.
Γεωμορφολογικά στοιχεία: τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν τις μορφές του ανάγλυφου της Γης
Ενδογενείς δυνάμεις: οι δυνάμεις που δρουν στο εσωτερικό της Γης
Εξωγενείς δυνάμεις: οι δυνάμεις που δρουν στην επιφάνεια της Γης
Κατακόρυφος διαμελισμός: η μορφολογία μιας περιοχής και συγκεκριμένα οι διαφορές που παρατηρούνται ως προς το υψόμετρο (οροσειρές, οροπέδια, πεδιάδες, κοιλάδες κτλ.)
Οριζόντιος διαμελισμός: η μορφολογία των ακτών και συγκεκριμένα οι διαφορές τους ως προς το μήκος και το σχήμα (κόλποι, ακρωτήρια, χερσόνησοι, νησιά κτλ.)
Γεωμορφολογικά στοιχεία: τα στοιχεία εκείνα που χαρακτηρίζουν τις μορφές του ανάγλυφου της Γης
Ενδογενείς δυνάμεις: οι δυνάμεις που δρουν στο εσωτερικό της Γης
Εξωγενείς δυνάμεις: οι δυνάμεις που δρουν στην επιφάνεια της Γης
Κατακόρυφος διαμελισμός: η μορφολογία μιας περιοχής και συγκεκριμένα οι διαφορές που παρατηρούνται ως προς το υψόμετρο (οροσειρές, οροπέδια, πεδιάδες, κοιλάδες κτλ.)
Οριζόντιος διαμελισμός: η μορφολογία των ακτών και συγκεκριμένα οι διαφορές τους ως προς το μήκος και το σχήμα (κόλποι, ακρωτήρια, χερσόνησοι, νησιά κτλ.)
ομαδικη δραστηριοτητα (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ)
Χωριζόμαστε σε τέσσερις ομάδες. Κάθε ομάδα επιλέγει μία ήπειρο και κατασκευάζει τη μακέτα της με πλαστελίνη σε διαφορετικά χρώματα, για να παρουσιάσει την ποικιλομορφία του ανάγλυφου της ηπείρου (οροσειρές, βουνά, πεδιάδες, νησιά, κόλποι, ακρωτήρια κ.ά.)
ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ, ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΙ ΑΥΤΟ...
Το Πέμπτο Βουνό (απόσπασμα)
«Σε ανέβασα στην κορφή του Πέμπτου Βουνού, για να μπορέσεις να δεις την κοιλάδα, την πόλη, τα άλλα βουνά, τους βράχους και τα σύννεφα. Ο Κύριος συνήθιζε να διατάζει τους Προφήτες Του να ανεβαίνουν στις κορφές των βουνών, για να μιλήσουν μαζί Του. Πάντα αναρωτιόμουν το γιατί και τώρα μόνο καταλαβαίνω το λόγο: όταν βρισκόμαστε ψηλά, όλα τα βλέπουμε μικρά.
Η δόξα και τα βάσανά μας δεν έχουν πια καμιά σημασία. Όλα εκείνα που κερδίσαμε ή χάσαμε μένουν εκεί κάτω. Από την κορφή του Βουνού μπορείς να καταλάβεις πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος και πόσο απέραντος είναι ο ορίζοντας.»
«Σε ανέβασα στην κορφή του Πέμπτου Βουνού, για να μπορέσεις να δεις την κοιλάδα, την πόλη, τα άλλα βουνά, τους βράχους και τα σύννεφα. Ο Κύριος συνήθιζε να διατάζει τους Προφήτες Του να ανεβαίνουν στις κορφές των βουνών, για να μιλήσουν μαζί Του. Πάντα αναρωτιόμουν το γιατί και τώρα μόνο καταλαβαίνω το λόγο: όταν βρισκόμαστε ψηλά, όλα τα βλέπουμε μικρά.
Η δόξα και τα βάσανά μας δεν έχουν πια καμιά σημασία. Όλα εκείνα που κερδίσαμε ή χάσαμε μένουν εκεί κάτω. Από την κορφή του Βουνού μπορείς να καταλάβεις πόσο μεγάλος είναι ο κόσμος και πόσο απέραντος είναι ο ορίζοντας.»
Πάουλο Κοέλιο
Κεφάλαιο 13ο
Οι μεγάλες οροσειρές, οι μεγάλες πεδιάδες
Εικόνα 13.1: Γεωμορφολογικός χάρτης της Γης
Παρατηρήστε τον παγκόσμιο χάρτη, εντοπίστε και ονομάστε τις μεγαλύτερες οροσειρές και τις μεγαλύτερες πεδιάδες της Γης.
|
|
Οι μεγάλες οροσειρές είναι αποτέλεσμα των ενδογενών δυνάμεων. Αντίθετα οι τεράστιες πεδιάδες διαμορφώθηκαν από την επίδραση εξωγενών δυνάμεων.
Εικόνα 13.2α: Οροπέδιο
Εικόνα 13.2γ: Πεδινή έκταση
|
Εικόνα 13.2β: Οροσειρά
Εικόνα 13.2δ: Πεδιάδα
|
Ας συζητήσουμε πώς έδρασαν οι εξωγενείς δυνάμεις, ώστε να διαμορφωθούν αυτά τα γεωμορφολογικά στοιχεία.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Οι συχνές και έντονες βροχοπτώσεις, ο δυνατός άνεμος και η διαφορά θερμοκρασίας προκαλούν τον θρυμματισμό των πετρωμάτων της επιφάνειας της Γης (αποσάθρωση).
Στη συνέχεια το νερό και ο αέρας παρασύρουν τα υλικά του θρυμματισμού προκαλώντας φάγωμα του εδάφους (διάβρωση).
Τα υλικά από το φάγωμα του εδάφους μεταφέρονται και πάλι από το νερό και τον αέρα και τοποθετούνται σε άλλες περιοχές αλλάζοντας και πάλι τη μορφή της επιφάνειας της Γης (εναπόθεση).
Στη συνέχεια το νερό και ο αέρας παρασύρουν τα υλικά του θρυμματισμού προκαλώντας φάγωμα του εδάφους (διάβρωση).
Τα υλικά από το φάγωμα του εδάφους μεταφέρονται και πάλι από το νερό και τον αέρα και τοποθετούνται σε άλλες περιοχές αλλάζοντας και πάλι τη μορφή της επιφάνειας της Γης (εναπόθεση).
Το ανάγλυφο μιας περιοχής διαμορφώνει τις καιρικές συνθήκες της περιοχής, οι οποίες επηρεάζουν τις δραστηριότητες των ανθρώπων. Επίσης το ανάγλυφο διευκολύνει ή εμποδίζει τις καλλιέργειες, το κτίσιμο πόλεων και χωριών, την επικοινωνία (κατασκευή δρόμων, σιδηροδρόμων), τις μεταφορές κτλ.
Παρατηρώντας τον παγκόσμιο γεωμορφολογικό χάρτη συζητήστε σε ποιες περιοχές του πλανήτη μας αναπτύχθηκαν μεγάλοι πολιτισμοί. Εξετάστε αν το ανάγλυφο ήταν ένας από τους λόγους ανάπτυξης.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Οι μεγάλοι πολιτισμοί αναπτύχθηκαν κυρίως σε περιοχές όπου υπήρχε νερό. Επίσης, ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός αναπτύχθηκε στην Ελλάδα που είχε πλούσιο γεωμορφολογικό ανάγλυφο και τη Μεσόγειο θάλασσα, η οποία βοήθησε πολύ στη διάδοσή του.
|
Χρησιμοποιώντας την υδρόγειο της τάξης…
Γίνε για λίγο ένας νέος Μαγγελάνος που ταξιδεύει με αεροπλάνο. Ξεκίνα από τον Πρώτο Μεσημβρινό (Γκρίνουιτς, Λονδίνο) με κατεύθυνση προς ανατολικά κατά μήκος ενός παραλλήλου του βόρειου ημισφαιρίου. Ποιες οροσειρές και ποιες μεγάλες πεδιάδες θα συναντήσεις;
|
|
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Έστω διαλέγουμε τον 40ό Βόρειο Παράλληλο. Ξεκινώντας από τον Πρώτο Μεσημβρινό, συναντάμε τις παρακάτω οροσειρές και πεδιάδες:
- Οροσειρά Άλπεων
- Πεδιάδα Ευρώπης
- Οροσειρά Καυκάσου
- Οροσειρά Ιμαλαΐων
- Πεδιάδα Κίνας
- Οροσειρά Βραχωδών Ορέων
- Πεδιάδα Β. Αμερικής
ΟΜΑΔΙΚΗ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ)
ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ, ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΙ ΑΥΤΟ...
Έβερεστ και Μαριάνες
Το υψηλότερο σημείο του πλανήτη μας είναι η κορυφή Έβερεστ, στην οροσειρά των Ιμαλαΐων, που έχει ύψος περίπου 9.000 μέτρα. Το χαμηλότερο σημείο είναι η τάφρος των Μαριάνων, στο μέσο του Ειρηνικού ωκεανού, με βάθος περίπου 11.000 μέτρα. Συγκρίνοντας αυτά τα μεγέθη με τη διάμετρο της Γης (περίπου 12.800.000 μ.) διαπιστώνουμε ότι αντιπροσωπεύουν εξάρσεις (υψώματα και βυθίσματα) μικρότερες σε αναλογία από τις ανωμαλίες που παρατηρούνται στη φλούδα ενός πορτοκαλιού.
Το υψηλότερο σημείο του πλανήτη μας είναι η κορυφή Έβερεστ, στην οροσειρά των Ιμαλαΐων, που έχει ύψος περίπου 9.000 μέτρα. Το χαμηλότερο σημείο είναι η τάφρος των Μαριάνων, στο μέσο του Ειρηνικού ωκεανού, με βάθος περίπου 11.000 μέτρα. Συγκρίνοντας αυτά τα μεγέθη με τη διάμετρο της Γης (περίπου 12.800.000 μ.) διαπιστώνουμε ότι αντιπροσωπεύουν εξάρσεις (υψώματα και βυθίσματα) μικρότερες σε αναλογία από τις ανωμαλίες που παρατηρούνται στη φλούδα ενός πορτοκαλιού.
Οι συγγραφείς
Κεφάλαιο 14ο
Τα μεγαλύτερα ποτάμια και οι μεγαλύτερες λίμνες της Γης
Η ποσότητα νερού που υπάρχει στους ποταμούς και στις λίμνες αντιστοιχεί σε ένα πολύ μικρό μέρος (0,02%) της συνολικής ποσότητας νερού του πλανήτη μας. Η ποσότητα αυτή καλύπτει μόνο το 2% της επιφάνειας της Γης. Ωστόσο το γλυκό νερό είναι πολύ σημαντικό, γιατί αποτελεί πηγή ζωής για όλους τους οργανισμούς.
Οι μεγαλύτεροι ποταμοί της Γης
Εικόνα 14.1: Ο Αμαζόνιος ποταμός
|
Εικόνα 14.2: Ο Νείλος ποταμός
|
Η εικόνα 14.1 παρουσιάζει τον Αμαζόνιο, το δεύτερο μεγαλύτερο σε μήκος ποταμό της Γης μετά τον Νείλο (εικόνα 14.2). Γύρω από τις όχθες του Αμαζονίου βρίσκεται το μεγαλύτερο δάσος της Γης. Εδώ παράγεται με τη διαδικασία της φωτοσύνθεσης το 35% του οξυγόνου της ατμόσφαιρας, γι’ αυτό η περιοχή θεωρείται ο «πνεύμονας» του πλανήτη.
Βρείτε στον παγκόσμιο γεωμορφολογικό χάρτη πού βρίσκονται οι ποταμοί Αμαζόνιος και Νείλος.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Ο Αμαζόνιος βρίσκεται στη Νότια Αμερική και ο Νείλος στην Αφρική.
Εκτός από τον Αμαζόνιο και τον Νείλο υπάρχουν και άλλοι μεγάλοι και σημαντικοί για τον άνθρωπο ποταμοί.
Ας εντοπίσουμε και τους άλλους ποταμούς στον χάρτη.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Παρατηρώντας τις περιοχές που διασχίζουν οι ποταμοί του πίνακα που ακολουθεί, ας συζητήσουμε για τους λαούς που ζουν κοντά τους και τις δραστηριότητες που αναπτύσσουν εκεί. Ας δούμε την ανάπτυξη των πόλεων, την αγροτική παραγωγή και τις δυνατότητες επικοινωνίας.
Οι μεγάλες λίμνες της Γης
Εικόνα 14.3: Περιοχή μεγάλων λιμνών της Αμερικής
|
Εικόνα 14.4: Λίμνη Βαϊκάλη
|
Οι λίμνες της Γης καλύπτουν λιγότερο από το 2% της επιφάνειάς της. Οι περισσότερες περιέχουν γλυκό νερό. Μερικές είναι αλμυρές, όπως η Κασπία και η Νεκρά Θάλασσα, της οποίας μάλιστα το νερό είναι 7,7 φορές πιο αλμυρό από το θαλασσινό.
Η λίμνη Βαϊκάλη βρίσκεται στη Ρωσία, είναι η βαθύτερη λίμνη του κόσμου και περιέχει το 1/5 του νερού της επιφάνειας της Γης. Η λίμνη αυτή κινδυνεύει να «πεθάνει», γιατί το νερό της μολύνεται από τα βιομηχανικά απόβλητα των εργοστασίων που βρίσκονται στις όχθες της. Τα εργοστάσια χρησιμοποιούν το νερό και, όταν το επιστρέφουν στη λίμνη, αυτό είναι γεμάτο με επικίνδυνες τοξικές ουσίες. Επομένως, κινδυνεύουν η χλωρίδα και η πανίδα της λίμνης.
Οι μεγαλύτερες λίμνες της Γης παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα:
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
Λίμνη: κοιλότητα στην επιφάνεια της Γης που περιέχει συνήθως γλυκό νερό
Ποτάμι: ρεύμα γλυκού νερού στην επιφάνεια της Γης που κινείται από τα υψηλότερα προς τα χαμηλότερα μέρη της
Ποτάμι: ρεύμα γλυκού νερού στην επιφάνεια της Γης που κινείται από τα υψηλότερα προς τα χαμηλότερα μέρη της
ομαδικη δραστηριοτητα (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ)
Χωριζόμαστε σε πέντε ομάδες και κάθε μία επιλέγει έναν μεγάλο ποταμό στην Ασία, στην Αφρική, στην Ευρώπη, στη Β. Αμερική και στη Ν. Αμερική. Καταγράφουμε τη ροή του ποταμού από τις πηγές μέχρι τις εκβολές του και εξετάζουμε τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά των κατοίκων, όπου ζουν στις όχθες των ποταμών αυτών.
ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ, ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΙ ΑΥΤΟ...
Υγρότοποι και Σύμβαση Ραμσάρ
Η τεράστια οικολογική σημασία των υγροτόπων (περιοχών που καλύπτονται μόνιμα ή και περιοδικά από νερό, συνήθως μικρού βάθους) έχει πια παγκόσμια αναγνωριστεί. Αρκετοί από αυτούς προστατεύονται με εθνικές νομοθεσίες ή και με διεθνείς συμβάσεις, όπως είναι η «Σύμβαση για τους Yγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματος για Υδρόβια Πουλιά», γνωστή ως «Σύμβαση Ραμσάρ» (1971). Η Σύμβαση, που έχει συνυπογραφεί και από τη χώρα μας, χαρακτηρίζει ένδεκα από τους ελληνικούς υγροτόπους ως βιοτόπους που χρειάζονται ειδική προστασία. Η διαχείριση των υγροτόπων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή εξαιτίας της μεγάλης αξίας και της σημασίας τους. Σωστή διαχείριση των υγροτόπων σημαίνει ολόπλευρη γνώση και ακόμα υπεύθυνη πληροφόρηση κι εκπαίδευση του κοινού, ώστε να γνωρίσει την πολύπλευρη προσφορά τους, να τους αγαπήσει και να τους προστατεύσει.
Η τεράστια οικολογική σημασία των υγροτόπων (περιοχών που καλύπτονται μόνιμα ή και περιοδικά από νερό, συνήθως μικρού βάθους) έχει πια παγκόσμια αναγνωριστεί. Αρκετοί από αυτούς προστατεύονται με εθνικές νομοθεσίες ή και με διεθνείς συμβάσεις, όπως είναι η «Σύμβαση για τους Yγροτόπους Διεθνούς Σημασίας ως Ενδιαιτήματος για Υδρόβια Πουλιά», γνωστή ως «Σύμβαση Ραμσάρ» (1971). Η Σύμβαση, που έχει συνυπογραφεί και από τη χώρα μας, χαρακτηρίζει ένδεκα από τους ελληνικούς υγροτόπους ως βιοτόπους που χρειάζονται ειδική προστασία. Η διαχείριση των υγροτόπων χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή εξαιτίας της μεγάλης αξίας και της σημασίας τους. Σωστή διαχείριση των υγροτόπων σημαίνει ολόπλευρη γνώση και ακόμα υπεύθυνη πληροφόρηση κι εκπαίδευση του κοινού, ώστε να γνωρίσει την πολύπλευρη προσφορά τους, να τους αγαπήσει και να τους προστατεύσει.
Y.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε.
Κεφάλαιο 15ο
Η σημασία του υδρογραφικού δικτύου στη ζωή των ανθρώπων
Εικόνα 15.1: Το νερό στη ζωή
Τι κοινό έχουν όλες οι ανθρώπινες δραστηριότητες που απεικονίζονται στις φωτογραφίες;
Η ιστορία του ανθρώπου συμβαδίζει με την ιστορία του νερού. Ο άνθρωπος επιδιώκει να ζει κοντά σε περιοχές που διαθέτουν νερό. Το σύνολο των περιοχών γλυκού νερού, όπως είναι οι ποταμοί και οι λίμνες αποτελούν το υδρογραφικό δίκτυο, το οποίο εξυπηρετεί την ύδρευση, την άρδευση και τις ανάγκες του ανθρώπου για μετακινήσεις, ψυχαγωγία κτλ.
Οι μεγάλοι αρχαίοι πολιτισμοί της Μεσοποταμίας, της Αιγύπτου, της Κίνας και των Ινδιών στήριζαν την ανάπτυξή τους στους ποταμούς Τίγρη και Ευφράτη, Νείλο, Κίτρινο ποταμό (Χουάνγκ Χο), Γάγγη και Ινδό αντίστοιχα.
Εντόπισε στον παγκόσμιο γεωμορφολογικό χάρτη της τάξης σου τους ποταμούς στις περιοχές που αναφέραμε.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Το 3000 π.Χ. κατά τη μινωική περίοδο αναπτύχθηκαν όλες οι χρήσεις του νερού. Οι ανασκαφές στα ανάκτορα της Κνωσού αποκάλυψαν ένα τέλειο αποχετευτικό σύστημα, λουτρά και εγκαταστάσεις για γεωργική εκμετάλλευση του νερού. Αυτό σημαίνει ότι ο άνθρωπος από πολύ παλιά είχε συνδέσει τη ζωή του με το γλυκό νερό.
Εικόνα 15.2: Αποχέτευση στην Κνωσό
|
Μια άλλη χρήση του νερού των ποταμών έκανε και ο Ηρακλής σε έναν από τους άθλους του. Θυμηθείτε ποιος ήταν ο άθλος αυτός και βρείτε στο χάρτη σε ποιους ποταμούς της Πελοπονήσσου άλλαξε τη ροή του νερού, για να το χρησιμοποιήσει.
|
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Εικόνα 15.3: Ο ποταμός Δούναβης
|
Εικόνα 15.4: Ο ποταμός Μισισιπής
|
Ο Δούναβης και ο Μισισιπής στο μεγαλύτερο μέρος τους είναι πλωτοί ποταμοί, δηλαδή επιτρέπουν τη συγκοινωνία με ποταμόπλοια. Οι παραποτάμιες πόλεις έχουν πολλά οφέλη από τους ποταμούς.
Ας συζητήσουμε τα πλεονεκτήματα που έχει μια πόλη χτισμένη στις όχθες ενός μεγάλου πλωτού ποταμού, σε σχέση με μια άλλη πόλη που είναι χτισμένη μακριά από οποιοδήποτε υδρογραφικό δίκτυο.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
- ύδρευση κατοικημένων περιοχών
- άρδευση καλλιεργειών
- αλιεία
- μεταφορά προϊόντων
- μετακίνηση ανθρώπων
- ομορφιά στην πόλη (χλωρίδα & πανίδα)
- τουριστική αξιοποίηση
Παρατηρώντας την εικόνα που ακολουθεί σχολιάστε την ανθρώπινη δραστηριότητα που μειώνει τις διαθέσιμες ποσότητες του γλυκού νερού. Ποιες είναι οι παρατηρήσεις σας;
Εικόνα 15.5: Φυτοφάρμακα και λιπάσματα στη λίμνη
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
Άρδευση: το πότισμα των καλλιεργημένων εκτάσεων
Ύδρευση: η χρήση του νερού για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών
Υδρογραφικό δίκτυο: το σύνολο των περιοχών γλυκού νερού που διαθέτει ένας τόπος (ποταμοί, χείμαρροι, λίμνες, πηγές)
Πλωτός ποταμός: ποταμός, στον οποίον μπορούν να πλεύσουν πλοία γνωστά ως ποταμόπλοια
Ύδρευση: η χρήση του νερού για την κάλυψη των καθημερινών αναγκών
Υδρογραφικό δίκτυο: το σύνολο των περιοχών γλυκού νερού που διαθέτει ένας τόπος (ποταμοί, χείμαρροι, λίμνες, πηγές)
Πλωτός ποταμός: ποταμός, στον οποίον μπορούν να πλεύσουν πλοία γνωστά ως ποταμόπλοια
ομαδικη δραστηριοτητα (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ)
Χωρισμένοι σε τρεις ομάδες εξετάζουμε την ύδρευση και την άρδευση σε χώρες με πλούσιο υδρογραφικό δίκτυο (Ολλανδία), με λιγότερο πλούσιο δίκτυο (Ελλάδα) και με φτωχό δίκτυο (Αίγυπτος). Θα χρησιμοποιήσουμε εγκυκλοπαίδειες, το Διαδίκτυο ή όποια άλλη πηγή διαθέτουμε.
ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ, ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΙ ΑΥΤΟ...
Ένας μύθος για την ίδρυση των Ολυμπιακών Αγώνων
Σύμφωνα με μια παράδοση η γέννηση των Ολυμπιακών Αγώνων συνδέεται με έναν από τους άθλους του Ηρακλή, του πιο αγαπημένου ήρωα των αρχαίων Ελλήνων. Ο μύθος λέει ότι ο Αυγείας ζήτησε από τον Ηρακλή, έναντι αμοιβής, να του καθαρίσει τους στάβλους. Ο ήρωας τα κατάφερε (χρησιμοποιώντας το νερό ποταμών), αλλά ο Αυγείας δεν τήρησε την υπόσχεσή του. Ο Ηρακλής εξοντώνοντας τους αρχηγούς του στρατού του Αυγεία κατάφερε να νικήσει και να σκοτώσει και τον ίδιο. Σε ανάμνηση της νίκης του όρισε να γίνονται αθλητικοί αγώνες στην Ηλεία προς τιμήν του πατέρα του, του Δία. Σύμφωνα με το μύθο ο Ηρακλής έφερε από τη χώρα των Yπερβορείων την αγριελιά, με τα κλαδιά της οποίας στεφάνωναν τους νικητές. Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν ότι ο ίδιος ο Ηρακλής συμμετείχε σε διάφορα ολυμπιακά αγωνίσματα και ότι συγκέντρωσε πλήθος κόσμου γύρω από τη διοργάνωση, θεωρώντας ότι αυτή θα ήταν η αρχή της συμφιλίωσης για τους Έλληνες.
Σύμφωνα με μια παράδοση η γέννηση των Ολυμπιακών Αγώνων συνδέεται με έναν από τους άθλους του Ηρακλή, του πιο αγαπημένου ήρωα των αρχαίων Ελλήνων. Ο μύθος λέει ότι ο Αυγείας ζήτησε από τον Ηρακλή, έναντι αμοιβής, να του καθαρίσει τους στάβλους. Ο ήρωας τα κατάφερε (χρησιμοποιώντας το νερό ποταμών), αλλά ο Αυγείας δεν τήρησε την υπόσχεσή του. Ο Ηρακλής εξοντώνοντας τους αρχηγούς του στρατού του Αυγεία κατάφερε να νικήσει και να σκοτώσει και τον ίδιο. Σε ανάμνηση της νίκης του όρισε να γίνονται αθλητικοί αγώνες στην Ηλεία προς τιμήν του πατέρα του, του Δία. Σύμφωνα με το μύθο ο Ηρακλής έφερε από τη χώρα των Yπερβορείων την αγριελιά, με τα κλαδιά της οποίας στεφάνωναν τους νικητές. Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν ότι ο ίδιος ο Ηρακλής συμμετείχε σε διάφορα ολυμπιακά αγωνίσματα και ότι συγκέντρωσε πλήθος κόσμου γύρω από τη διοργάνωση, θεωρώντας ότι αυτή θα ήταν η αρχή της συμφιλίωσης για τους Έλληνες.
Αθήνα 2004
Κεφάλαιο 16ο
Οι φυσικές καταστροφές και οι συνέπειές τους στη ζωή των ανθρώπων
Σεισμοί - Ηφαίστεια
|
Η εσωτερική κατασκευή της Γης μοιάζει με κρεμμύδι, αφού αποτελείται από διαδοχικά στρώματα. Το εξωτερικό στρώμα είναι στερεό, λέγεται λιθόσφαιρα και αποτελείται από δώδεκα μεγάλες πλάκες, τις λιθοσφαιρικές πλάκες.
Όταν δύο πλάκες πλησιάζουν μεταξύ τους, η μία βυθίζεται κάτω από την άλλη, λιώνει και μετατρέπεται σε μάγμα. Το μάγμα μέσα από ρωγμές που δημιουργούνται ανεβαίνει προς την επιφάνεια της Γης με τη μορφή λάβας. Έτσι δημιουργείται το ηφαίστειο.
|
Εικόνα 16.1α: Η δομή του ηφαιστείου
|
|
Επιπλέον με την κίνηση αυτή προκαλούνται συγκρούσεις και μεγάλες αναστατώσεις στις περιφέρειες των λιθοσφαιρικών πλακών, με αποτέλεσμα οι περιοχές που βρίσκονται πάνω από τις πλάκες αυτές να υποφέρουν από σεισμούς. Οι σεισμοί προκαλούν σοβαρές καταστροφές σε κτίρια, δρόμους, γέφυρες και άλλες κατασκευές του ανθρώπου.
Εικόνα 16.2: Καταστροφή από σεισμό
|
Εικόνα 16.1β: Το μάγμα του ηφαιστείου
|
Μελετήστε τον παγκόσμιο χάρτη κατανομής ηφαιστείων και σεισμών και καταγράψτε τις περιοχές, όπου υπάρχει μεγάλη δραστηριότητα. Ας συζητήσουμε τις παρατηρήσεις σας.
Εικόνα 16.3: Λιθοσφαιρικές πλάκες, σεισμικές ζώνες και ηφαίστεια στη Γη
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Στον τον παγκόσμιο χάρτη κατανομής ηφαιστείων και σεισμών παρατηρούμε μεγαλύτερη δραστηριότητα εκεί που ενώνονται οι λιθοσφαιρικές πλάκες.
Η χώρα μας έχει έντονη σεισμική δραστηριότητα. Όλοι πρέπει να ζούμε με τους σεισμούς. Ας συζητήσουμε ποιες πρέπει να είναι οι πρώτες αντιδράσεις μας σε περίπτωση σεισμού.
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Διάβρωση
Πολλές φορές ο άνεμος, το νερό και οι μεγάλες μεταβολές της θερμοκρασίας (εξωγενείς δυνάμεις) προκαλούν θρυμματισμό των πετρωμάτων της επιφάνειας της Γης. Τότε λέμε ότι γίνεται αποσάθρωση. Στη συνέχεια το νερό και ο αέρας παρασύρουν τα υλικά της αποσάθρωσης προκαλώντας μείωση (φάγωμα) του εδάφους. Το φαινόμενο αυτό λέγεται διάβρωση. Τα υλικά της διάβρωσης μεταφέρονται πάλι από το νερό και τον αέρα και εναποτίθενται σε άλλες περιοχές αλλάζοντας τη μορφή της επιφάνειας της Γης. Η διαδικασία αυτή λέγεται εναπόθεση.
Συζητήστε τη δράση της βροχής, του ανέμου και των μεταβολών της θερμοκρασίας στα μνημεία της ανθρωπότητας.
Εικόνα 16.4: Αποτελέσματα διάβρωσης
ΑΠΑΝΤΗΣΗ
Τα μνημεία της ανθρωπότητας απειλούνται με καταστροφή όχι μόνο από τον άνθρωπο αλλά και από φυσικά αίτια (βροχή, άνεμοι και έντονες μεταβολές της θερμοκρασίας).
Το νερό της βροχής εισχωρεί στις ρωγμές της πέτρας μαζί με συστατικά από το έδαφος, όπως άλατα. Τα άλατα, όταν το νερό εξατμίζεται σε περιόδους ξηρασίας, κρυσταλλώνονται προκαλώντας διάβρωση. Συνήθως αυτό συμβαίνει σε μνημεία που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα.
Το νερό επίσης, με τη μορφή της όξινης βροχής (διοξείδιο του θείου και οξείδιο του αζώτου από τα καυσαέρια), προκαλεί καταστροφή στο μάρμαρο.
Το νερό που βρίσκεται μέσα στα πετρώματα, με την πτώση της θερμοκρασίας μετατρέπεται σε πάγο, με συνέπεια να ασκεί μεγάλες πιέσεις και να προκαλεί θραύσεις.
Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τα επόμενα χρόνια πολλά μνημεία που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα (π.χ. Βενετία), καθώς αναμένεται άνοδος της στάθμης της θάλασσας και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα.
Το νερό της βροχής εισχωρεί στις ρωγμές της πέτρας μαζί με συστατικά από το έδαφος, όπως άλατα. Τα άλατα, όταν το νερό εξατμίζεται σε περιόδους ξηρασίας, κρυσταλλώνονται προκαλώντας διάβρωση. Συνήθως αυτό συμβαίνει σε μνημεία που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα.
Το νερό επίσης, με τη μορφή της όξινης βροχής (διοξείδιο του θείου και οξείδιο του αζώτου από τα καυσαέρια), προκαλεί καταστροφή στο μάρμαρο.
Το νερό που βρίσκεται μέσα στα πετρώματα, με την πτώση της θερμοκρασίας μετατρέπεται σε πάγο, με συνέπεια να ασκεί μεγάλες πιέσεις και να προκαλεί θραύσεις.
Η κλιματική αλλαγή θα επηρεάσει τα επόμενα χρόνια πολλά μνημεία που βρίσκονται κοντά στη θάλασσα (π.χ. Βενετία), καθώς αναμένεται άνοδος της στάθμης της θάλασσας και συχνότερα ακραία καιρικά φαινόμενα.
ΓΕΩΓΡΑΦΙΚΟ ΓΛΩΣΣΑΡΙΟ
Αποσάθρωση: η διαδικασία θρυμματισμού των πετρωμάτων και η μετατροπή τους σε υλικά που μπορούν να μεταφερθούν από το νερό και τον άνεμο
Διάβρωση: η αλλαγή της εξωτερικής επιφάνειας του εδάφους, που οφείλεται στις εξωγενείς δυνάμεις
Εναπόθεση: η τοποθέτηση των υλικών της αποσάθρωσης και της διάβρωσης μακριά από τον τόπο δημιουργίας τους
Διάβρωση: η αλλαγή της εξωτερικής επιφάνειας του εδάφους, που οφείλεται στις εξωγενείς δυνάμεις
Εναπόθεση: η τοποθέτηση των υλικών της αποσάθρωσης και της διάβρωσης μακριά από τον τόπο δημιουργίας τους
ομαδικη δραστηριοτητα (ΠΡΟΑΙΡΕΤΙΚΗ)
Χωριζόμαστε σε δύο ομάδες και βρίσκουμε πληροφορίες για τα γνωστότερα ηφαίστεια και τους πιο καταστρεπτικούς σεισμούς. Χρησιμοποιούμε κάθε πηγή πληροφόρησης που διαθέτουμε.
ΑΝ ΘΕΛΕΙΣ, ΔΙΑΒΑΣΕ ΚΙ ΑΥΤΟ...
Το ηφαίστειο της Θήρας και ο Μινωικός Πολιτισμός
Νέα ευρήματα από τα Πανεπιστήμια της Κολούμπια και της Χαβάης επιβεβαιώνουν την άποψη ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν η αιτία να καταστραφεί ο μινωικός πολιτισμός. Το ηφαίστειο δημιούργησε παλιρροϊκό κύμα και πυκνά νέφη ηφαιστειακής στάχτης προκαλώντας κλιματικές αλλαγές και καταστρέφοντας τις καλλιέργειες. Επειδή η απόσταση της Θήρας από την Κρήτη είναι μικρή, μόλις 110 χμ., το μεγάλο κύμα τσουνάμι, όπως το απεκάλεσε ο Έλληνας αρχαιολόγος Σ. Μαρινάτος, αφάνισε ολόκληρο τον μινωικό πολιτισμό.
Νέα ευρήματα από τα Πανεπιστήμια της Κολούμπια και της Χαβάης επιβεβαιώνουν την άποψη ότι η έκρηξη του ηφαιστείου της Θήρας ήταν η αιτία να καταστραφεί ο μινωικός πολιτισμός. Το ηφαίστειο δημιούργησε παλιρροϊκό κύμα και πυκνά νέφη ηφαιστειακής στάχτης προκαλώντας κλιματικές αλλαγές και καταστρέφοντας τις καλλιέργειες. Επειδή η απόσταση της Θήρας από την Κρήτη είναι μικρή, μόλις 110 χμ., το μεγάλο κύμα τσουνάμι, όπως το απεκάλεσε ο Έλληνας αρχαιολόγος Σ. Μαρινάτος, αφάνισε ολόκληρο τον μινωικό πολιτισμό.
Ιστοσελίδα των New York Times, 2003
